Osmanlı Klasik Çağında Şikâyet (Yakınma) Kültürü ve Kurumları
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı, Klasik Çağ, - Şikayet, - Kültür, - KurumÖzet
Osmanlı Devleti, kuruluş sürecinde idari, siyasi ve adli çok sayıda kurumu kendinden önceki Türk-İslam devleti geleneklerinden edinmiştir. Ancak şikâyet kurumlarının doğrudan bu gelenekten alınması yeğlenmemiş ve bir bunun için çok daha kapsamlı bir mekanizma meydana getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde adaletin sağlanması maksadıyla tebaaya şikâyet hakkının verilmesi ve bürokraside bu hakkın kullanılması şikâyet kültürünü oluşturmuş ve toplumsal düzeyde bu hakkın etkin kullanılmasının önü açılmıştır. Şikâyet kültürünün referans noktası ise Osmanlı Devleti’nin hukuk devleti olma anlayışı olmuştur. Bundan hareketle çalışmada öncelikli olarak Osmanlı Devleti’nin klasik dönemine, önceki dönemlerde şikâyet hakkının nasıl kullanıldığına ve klasik dönem şikâyet kurumlarına değinilmiştir. Bunun akabinde şikâyet kurumları ile bürokrasi ayağı incelenmiş ve toplumun bu hakkı ne derece etkin kullandığı irdelenmiştir. Çalışmada ortaya konulması gereken içerik olarak toplumsal davranış şekli ele alınmış, toplum ve şikâyet kültürünün etkin yaşandığı dönemlerde hangi şikâyet mercilerinde hangi davaların incelendiği ortaya koyulmuştur. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin klasik dönem şikâyet kurumlarının nasıl işlediği, halkın şikâyetlerini hangi koşullar altında nerelere iletebildiği ve şikâyet kurumlarının en önemlisi olan Divan-ı Hümayu’nun yapısal ve işlevsel yönleri esas alınarak değerlendirilmiştir. Klasik dönem şikâyet kurumlarının yapısı, faaliyetleri vb. değerlendirmeleri, belirli ilke ve argümanlar üzerinden analiz edilmiştir.
İndirmeler
Referanslar
Akgündüz, M. (2023). Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatında Şeyhül İslamlık. https://www.altaylı.net/klasik-donem-osmanli-devletteskilatinda-seyhulislamlik.html, [Erişim Tarihi: 29.05.2023].
Aksoy, A. (2018). 13. ve 14. Yüzyılda Anadolu'da Ahilik Teşkilatı, Etkisi ve Siyaseti. Medeniyet ve Toplum, 2(1), 19-35.
Armağan, A. (2011). Klasik Dönemde Osmanlı Devlet Anlayışına Dair Bazı Düşünceler. Akademik Bakış, 5(9), 139-156.
Aslan, S. (2010). Osmanlı Siyasi Rejimini Şekillendiren Bir Olgu Olarak Patrimonyalizm. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(1-2), 149-150.
Atay, E. E. (2022). Osmanlı'da Devlet Anlayışı ve Teşkilatı. Journal of Social Science Humanities, 6(1),
https://dergipark.org.tr/tr/pub/jssh/issue/68721/1081110, [Erişim Tarihi: 18.05.2023].
Aykanat, M. (2020). Osmanlı Hukukunda Dilekçe Hakkı. Ankara: Adalet Yayınevi.
Baş, E. (2011). Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Din Kültürü ve Hayatı (Tarih Yazarı Neşrî’nin Anlatılarına Göre). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(2), 55-84.
Bayram, Z. (2017). 18. Yüzyıl Osmanlı Devleti'nde Şikayet Kültürü: Selanik Örneği (1749-1750). Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi.
Bozatay, Ş. A. & Demir, K. A. (2014). Osmanlı Adli ve İdari Sisteminde Kadılık: Kurumsal Bir Değerlendirme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(10), 71-89.
Çizakça, M. (2023). Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları,
https://www.tusev.org.tr/usrfiles/files/Osmanli_Donemi_Vakiflarinin_Ekonomik _Boyutlari, [Erişim Tarihi: 03.06.2023].
Demir, H. S. (2013). Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet İlişkilerinin Laiklik, Sekülerizm, Teokrasi ve Din Devleti Sistemleri Kapsamında İncelenmesi. Ankara Barosu Dergisi, (3), 271-286.
Dinler, V. (2023). Osmanlı Devleti'nin Klasik Dönem İdari Yapısı ve İşleyişi. Telakki Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 11-44.
Ekinci, E. B. (2001). Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü (Klasik Devir). Belleten, 65(244), 959-1006.
Ekinci, E. B. (2021). Osmanlı Hukuku: Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
Emecen, F. M. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Siyaset. İstanbul: Timaş Yayınları.
Eraslan, Z. (2018). Şura-yı Devletten Danıştaya. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Fendoğlu, H. T. (2019). Kamu Denetçiliği Kurumu ve Osmanlı. Adalet Dergisi, 1-2(62-63), 161-184.
Grant, J. (2012). Osmanlı Gerilemesini Yeniden Düşünmek: Osmanlı Devletinde Askeri Teknolojinin Yayılması. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 19-20, 57-79.
Gümrükçüoğlu, S. O. (2012). Şikayet Defterlerine Göre Osmanlı Teb’asının Şikayetleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(1), 175-206.
Gümrükçüoğlu, S. O. (2022). Osmanlı Devleti’nde Hak Arama Özgürlüğü. Ankara: Adalet Yayınevi.
Günay, R. (2013). Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkam Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 9-25.
İnalcık, H. (2022). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Optimum Basım.
İpşirli, M. (1997). Osmanlı Devleti'nde Kazaskerlik (XVII. Yüzyıla Kadar). Belleten, 61(232), 597-700.
İpşirli, M. (2023a). Kazasker. İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kazasker, [Erişim Tarihi: 29.05.2023].
İpşirli, M. (2023b). Şeyhül İslam. İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr, [Erişim Tarihi: 29.05.2023].
Kaşıkçı, O. (2015). Osmanlı Devletinde Vezir-i Azam (Sadrazam). Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21(2), 127-134.
Kazıcı, Z. (2023). Ahilik. İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ahilik, [Erişim Tarihi: 29.05.2023].
Kılıç, C. (2018). Osmanlı İlmiye Teşkilatında Kariyer Sistemi. Turkish Academic Research Review, 3(1), 153-170.
Koloğlu, O. (2010). Osmanlı’da Kamuoyu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi iletişim Fakültesi Yayınları.
Köken, A. H. & Büken, N. Ö. (2018). Ahi Evran (1171-1261) ve Ahilik ile Hekimlik Ahlakı Üzerine Bir Değerlendirme. Lokman Hekim Dergisi, 8(1), 54-70.
Manav, B. (2019). Osmanlı Devletinin Kamuoyu ve Kamuoyunun Devletle İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
Mumcu, A. (2007). Divan-ı Hümayun. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Mumcu, A. (2023). Divan-ı Hümayun. İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/divan-ı-humayun, [Erişim Tarihi: 23.05.2023].
Okuyan, A. (2018). Türk-İslam Medeniyetinde Vakıf Müessesesi: Bayburt Örneği. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45, 115-149.
Ortaylı, İ. (2017). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
Sancaktar, C. (2011). Balkanlarda Osmanlı Hakimiyeti ve Siyasal Mirası. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 27-47.
Şahin, İ. (2023). Yiğit Başı. İslam Ansiklopedisi, https://islamasikolpedisi.org.tr/yigitbasi, [Erişim Tarihi: 29.05.2023].
Şentop, M. (2005). Osmanlı Yargı Sistemi ve Kazaskerlik. İstanbul: Klasik Yayınları.
Şentürk, M. H. (1993). Osmanlı Devletinin Kuruluş Devrinde Rumeli'de Uyguladığı İskan Siyaseti ve Neticeleri. Belleten, 57(218), 89-112.
Taşkın, O. (2021). XIX. Yüzyıl Başında Haremeyn Vakıfları ve Bir Yıllık Gelir Gideri. Asia Minor Studies, 9(1), 713-734.
Tuğluca, M. (2012). Bir Balkan Şehri Olarak Üsküp'te Şikayet Hakkının Kullanımı ve Şikayet Mekanizması (1649-1675). Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 5(9), 107-128.
Tuğluca, M. (2016). Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uçma, İ. (2011). Bir Sosyal Siyaset Kurumu Olarak Ahilik. İstanbul: İşaret Yayınları.
Ulusoy, S. (2022). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Temel Hak ve Hürriyetleri Bağlamında Vakıf Kurma Hakkı. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1), 162-182.
Yılmaz, S. (2017). Divan-ı Hümayun'da Alınan Kararların Şeriyye Sicillerine Yansımalarına Örnekler. Bilimname Düşünce Platformu, 34, 533-554.
Yılmaz, S. (2021). Osmanlı Devletinde Bürokrasi ve Tebaa. Ankara: Sonçağ Akademi.
